De Slavennaam van Muhammad Ali
en de Vergeten Islamitische Slavernij

Muhammad Ali was volgens velen de beste bokser die de wereld ooit zag. In 1964 verbaasde hij iedereen door Sonny Liston te verslaan. Hij werd de ideale kampioen, met mooie techniek, briljante tactiek en een enorm charisma. Bovendien was hij een mensenrechtenactivist die zich uitsprak tegen racisme en gedwongen dienst in het leger van oorlogvoerend Amerika. Zijn legende is daarom onmiskenbaar. Minder bekend is het feit dat hij in die jaren werd ingelijfd door The Nation of Islam, een separatistische groepering van Afro-Amerikaanse moslims, ver verwijderd van de orthodoxe islam.

Begin jaren zestig maakte de organisatie contact met de rijzende ster Cassius Marcellus Clay. De jonge bokser werd verteld dat zijn voorouders moslims waren en hoe een nieuwe islamitische naam recht zou doen aan die erfenis. Na het behalen van zijn wereldtitel duurde het niet lang voordat Clay z’n “slavennaam” naam wijzigde naar Muhammad Ali. Dat was niet het enige dat The Nation of Islam hem aanreikte. Zo was er het idee dat witte mensen van nature duivels zijn en om die reden de heilige stad Mekka niet mogen betreden. Ook gelooft de beweging in een twintigste-eeuwse verlosser, of Mahdi, genaamd Wallace Fard Muhammad.[1]

Later zou Muhammad Ali zich bekeren tot de islamitische hoofdstroming, het Soennisme. Hiermee nam hij afstand van veel dwalingen binnen The Nation of Islam. Maar zijn islamitische naam bleef en werd ook binnen Soenitische kringen omarmd. Daarom is de kans groot dat hij nooit heeft stilgestaan bij de gedachte dat ook zijn naamwijziging het resultaat kan zijn van misleiding. Reden genoeg om deze verborgen tragedie te behandelen middels drie onderwerpen: islamitische slavernij en de achtergrond van Ali’s oude en nieuwe naam.

I.
Islamitische Slavernij

Tijdens interviews lichtte Ali toe dat hij van zijn slavennaam af wilde.[2] Clay was immers de achternaam van blanke plantage-eigenaren waar een van zijn voorouders als slaaf voor had gewerkt. In uitspraken als “we willen genoemd worden naar onze eigen mensen”, hoor je de invloed van The Nation of Islam goed terug. Hij lijkt op dat moment te geloven dat zijn Afrikaanse voorouders oorspronkelijk moslims waren. Hoewel de kans relatief klein is, valt niet uit te sluiten dat dit gold voor zijn meer recente voorouders uit Afrika.

Voor zijn oorspronkelijke voorouders is een islamitische afkomst onwaarschijnlijk, omdat de islam niet in Afrika ontstond maar later, dikwijls door verovering en slavernij, werd geïmporteerd. Het eerste ironische aspect van Ali’s keuze is dan ook het feit dat moslims, net als christenen, grote delen van het continent van zijn voorouders hebben ondergedompeld in slavernij. Moslims startten hun slavernij, in tegenstelling tot de christenen, al in de eerste jaren van hun religie, onder leiding van de islamitische profeet.

De slavenexport

Terwijl slavernij onder Afrikanen al eerder bestond, begon de Arabische of islamitische slavernij op dit continent vanaf de zevende eeuw, toen moslimlegers grote delen van Noord-Afrika veroverden. Het resultaat van deze “heilige oorlogen” en de oprichting van islamitische staten was de institutionalisering van slavernij, met de Afrikaanse “heiden” als grootste slachtoffer.[3] Vanaf dat moment, in de 700 jaar voordat West-Europese kolonisten op het toneel verschenen, was de islam vrijwel de enige externe invloed op de politieke economie van Afrika.[4]

Eeuwenlang haalden de noordelijke islamitische staten slaven uit de gebieden ten zuiden van hen, met name Oost en Centraal Afrika. Deze slavernij was zonder twijfel islamitisch geïnspireerd, zo stelt historicus Paul Lovejoy.[5] De meeste oriëntalisten en islamitische geleerden zullen hem hierin gelijk geven. Het betreft immers in de basis een vorm van slavernij die teruggaat naar de stichtende jaren van de religie. Een systeem van slavernij dat pas begon af te remmen vanaf het midden van de negentiende eeuw, grotendeels vanwege Europese druk. Daarna had het nog ruim 100 jaar nodig om vrijwel geheel te verdwijnen.

Onuitwisbare theologie

Muhammad, de stichter van de islam, had tijdens zijn leven immers zelf slaven, evenals zijn opvolgers. En ondanks zijn voorschrift om in specifieke omstandigheden een slaaf te bevrijden, wijst niets in zijn instructies op een geleidelijke dan wel abrupte afschaffing van slavernij. Dat stelt onder meer Murray Gordon, schrijver van het boek Slavery in the Arab World.[6] De islamitische geschriften bevatten dan ook nergens een algehele veroordeling van mensen die anderen ontvoeren en tot slavernij dwingen, in tegenstelling tot het Nieuwe Testament.[7] Dit zorgde ervoor dat slavernij zo’n 13 eeuwen na de eerste generatie moslims nog altijd een onuitwisbaar onderdeel was van het sociale systeem in veel moslimlanden. Dat het zo lang in stand bleef, had veel te maken met de diepe wortels in de islamitische wetgeving.[8] Veel oriëntalisten delen deze conclusie.[9]

De hoofdroutes

Afrika werd een belangrijke bron van slaven, onder meer vanwege de religieuze eis dat nieuwe slaven geen moslims waren. In de praktijk werd echter op sommige momenten afgeweken van die theologische insteek.[10] Dit tot verdriet van veel islamitische geleerden, zoals de beroemde Ahmad Baba uit Timboektoe. Hij bleef volhouden dat de Sharia uitsluitend ruimte biedt om niet-moslims tot slavernij te dwingen.[11] Naast het religieuze onderscheid tussen vrij mens en slaaf, kenmerkte de islamitische slavernij zich ook door een duidelijke voorkeur voor vrouwen en kinderen. Dit in tegenstelling tot de latere Trans-Atlantische slavernij.[12]

De islamitische exportroutes staan vooral bekend als drie hoofdtrajecten: de Trans-Sahara, Rode zee en Oost Afrika routes. Deze bedropen zowel markten in Afrika als in het Midden-Oosten, Zuidwest-Azië en India.

Sommigen zullen op dit punt inbrengen dat de islamisering van de noordelijke helft van Afrika niet uitsluitend het resultaat was van verovering en slavernij. Delen van West, Midden en Oost Afrika werden inderdaad op verschillende momenten bereikt, dankzij handelsrelaties en de bekering van een aantal Afrikaanse koningen in de eeuwen na de islamitische verovering van Noord-Afrika. Maar dit heeft de islamitische vorm van slavernij dan ook naar die gebieden toegebracht.[13] Muhammad Ali’s naamwijziging bracht hem slechts bij een ander volk dat Afrikanen massaal tot slavernij had gedwongen en er zelfs op dat moment nog niet helemaal mee was gestopt.

Behandeling van slaven

Ook bestaat er al jaren een misverstand rondom de behandeling van slaven in het Midden-Oosten en andere islamitische gebieden. Zo zouden ze het vele malen beter hebben gehad dan hun lotgenoten op het Amerikaanse continent, tot op het paradoxale punt van “intieme familiebetrekkingen” met hun eigenaren. Deze generalisering wordt onder meer door de beroemde oriëntalist Benard Lewis ontkracht. Hij noemt het zelfs een mythe in zijn boek Race and Slavery in the Middle East.

Los van de evidente verschrikkingen van ontvoering en gedwongen arbeid, stelt hij vast dat de doodopwekkende islamitische deportaties met geen mogelijkheid humaner genoemd kunnen worden dan die van Europeanen of Amerikanen. Ook schreef hij dat islamitisch slavenwerk soms onterecht wordt afgeschilderd als uitsluitend in-en-om-het-huis gerelateerd. Veel slaven kwamen terecht in het zware platteland werk, buiten het zicht van Westerse reizigers die voornamelijk huishoudelijke slavernij zagen en beschreven.[14]

Het is waar dat huiselijke slaven het meest voorkwamen in de islamitische wereld, maar de keerzijde daarvan is dat relatief veel slaven om die reden vrouwen, kinderen en eunuchen waren. Vrouwen, zo stelt Lewis, werden naast hun werk in de bediening ook vaak gebruikt als bijvrouw. Daarbij hadden de islamitische eigenaren bij wet recht op seksueel genot van hun slavinnen.[15]

Tot slot kan aan verdedigers van zuivere islamitische slavernij worden gevraagd waarom de Sharia altijd voorschreef dat uitsluitend niet-moslims tot slaaf kunnen worden gemaakt, als het toch zo is dat een slavenbestaan in de islamitische wereld zo’n aangename roeping was.

De cijfers

In zijn boek over de Arabische slavernij geeft Murray Gordon aan dat er tussen de zevende en negentiende eeuw naar schatting ongeveer 11 miljoen Afrikanen zijn geëxporteerd ten behoeve van de islamitische slavenhandel, exclusief het aantal doden.[16] Historicus Ralph Austen plaatst dit aantal tot het jaar 1600 al op ruim 7 miljoen, zonder de ergste eeuwen mee te nemen. Paul Lovejoy, een expert in Afrikaanse geschiedenis, noemt dit laatste cijfer een ruwe schatting en noteert dat het ergens tussen de 3,5 en 10 miljoen moet zijn.[17]

Zoals vaker bij slavenexport was het aantal doden tijdens de islamitische slavernij waarschijnlijk hoger dan het aantal uiteindelijk geëxporteerde slaven. De tocht door de Sahara was bijvoorbeeld zeer zwaar. Ook werden vrij veel jonge mannelijke slaven, met alle risico van dien, gecastreerd vanwege de hoge vraag naar deze duurdere slaven. Het aantal sterfgevallen tijdens deze “operaties” – die meestal werden uitbesteed aan christelijke handelaren en andere niet-moslims, omdat de islam de praktijk verbiedt – was over het algemeen vrij hoog.[18]

Volgens historici is het aantal Afrikaanse slaven tijdens de Arabische slavernij lastiger te bepalen dan bij de Trans-Atlantische export, die door Philip Curtin eveneens wordt geschat op ongeveer 11 miljoen (tussen de 9,5 en 12 miljoen).[19] De mensen van het project Voyages schatten het Westerse aandeel op ruim 12,5 miljoen.[20]

Over de verhoudingen

Ondanks het feit dat de aantallen van beide systemen elkaar weinig lijken te ontlopen, moet worden begrepen dat de Westerse tragedie zich voltrok in een beduidend kortere periode dan die van de islamitische export, hetgeen getuigt van haar groteske jaarlijkse omvang. Daar kan men echter weer tegenover zetten dat populaties in de pre-koloniale eeuwen veel kleiner waren. Dat verandert de verhoudingen en dus ook de impact op de samenleving, zo stelt Harvard geleerde Steven Pinker, die de dodenaantallen tijdens de grootste menselijke gruweldaden bestudeerde. Volgens zijn, niet onomstreden, methodiek staat de “Midden-Oosten slavernij” van de zevende tot negentiende eeuw op de 3^de plaats als het gaat om de eeuwige ranglijst van het aantal doden, ver boven de Trans-Atlantische.[21]

Deze vergelijkingen tussen beide systemen zijn overigens niet bedoeld om te veronderstellen dat het ene erger was dan het andere. Het verschil in schulderkenning, berouw en bekendheid vormt hier de aanleiding om de islamitische slavernij te belichten, in dit geval tegen de achtergrond van Muhammad Ali’s persoonlijke keuzes.

De genoemde cijfers gaan alleen over Afrika. De islamitische slavernij als geheel was, net als de Europese, nog groter wanneer we voorbij Afrika kijken naar de Ottomaanse en Barbarijse slavernij in Europa en Zuid-West-Azië of de islamitische staten, die grote delen van India veroverden en daar eeuwenlang aan slavernij deden. Zo zijn er veel christenen tot slaaf gemaakt door verschillende islamitische staten. Dit cijfer wordt door historicus Robert C. Davis alleen al tussen 1530 en 1780 geschat op minimaal 1 miljoen voor wat betreft de Barbarijse slavernij.[22]

Afschaffing

De eerste islamitische gebieden begonnen rond 1850 richting afschaffing te bewegen. Voor een aantal Arabische landen sleepte dit proces voort tot de tweede helft van de twintigste eeuw, ironisch genoeg rond de tijd van Muhammad Ali’s bekering. De afschaffing werd met name ingegeven door veel druk van West-Europese landen die, niet al te lang daarvoor, uit eigen beweging met afschaffing waren begonnen.[23] Een islamitische variant van de christelijke afschaffingsbewegingen in het Westen was nagenoeg niet bestaand.[24] Daarom was de diplomatische druk vanuit Europa nodig.[25]

Bernard Lewis deelde deze mening. In zijn invloedrijke werk schreef hij dat afschaffing niet van de moslimlanden zelf kon worden verwacht, gelet op het sociale systeem van de islam.[26] Historicus William Clarence-Smith noemt in zijn werk Islam and the Abolition of Slavery een waslijst oriëntalisten en andere geleerden die dit onderschrijven. Met de nodige inlegkunde zet hij daar vervolgens een vrijwel gelijk aantal collega’s tegenover dat hier andere ideeën over zou hebben. Zie de eerstvolgende voetnoot voor een korte analyse van wat de schrijver noemt: ‘tegenstrijdigheid tussen de oriëntalisten’.[27] Het lijkt helder dat geen historicus beweert dat er geen enkel islamitisch geluid tegen slavernij bestond. Wel stellen de meeste van hen dat afschaffing vooral moest komen van het Westen en haar snelgroeiende, doelgerichte afschaffingsbewegingen die voorbij de grenzen van hun eigen gebieden konden reiken.

Christelijke theorie en praktijk

Ondanks de christelijke aard van de afschaffingsbewegingen in het Westen, duikt regelmatig het argument op dat het Nieuwe Testament nergens oproept tot afschaffing. Hoewel deze claim op zichzelf aanvechtbaar is,[28] bestaat er wellicht een snelle manier om het contrast tussen beide religies te belichten vanuit het pragmatisme: Zelfs wanneer we kritiekloos accepteren wat zowel moslims als christenen over het algemeen claimen, namelijk dat hun geschriften minimaal aansturen op een geleidelijke afschaffing van slavernij, blijft de conclusie vanuit de historie dat de christenen degene zijn die deze belofte uit eigen beweging hebben ingelost, gebaseerd op hun geschriften.[29]

Hoewel bepaalde christenen vanuit een commerciële intentie verantwoordelijk waren voor een van de meest gruwelijke slavernijen ooit, waren andere christenen, met een fanatieke religieuze intentie, verantwoordelijk voor de afschaffing ervan, zowel thuis als in het buitenland.

Tijdelijke herleving van slavernij

Het is niet verrassend dat het wederom de islam was die de geesten van de 19^de eeuw verleidde tot een heropleving van Afrikaanse slavernij. Dit vanwege de oprichting van meerdere nieuwe jihadstaten. Zo ontstond het Sokoto kalifaat in 1804, dat veel van de Centrale Soedan besloeg, het kalifaat van Hamdullahi (Masina) in de jaren 20, Segu Tukulor onder al-Hajj ‘Umar in de jaren 40 tot 60, de Samoriaanse staat in 70-80, de Mahdi staat in de jaren 80 en de Rabeh’s staat in de jaren 90.

Deze reeks van jihads weerkaatste vanuit de centrale Soedan Oost- en Westwaarts.[30] Het leidde in sommige steden tot geschatte slavenpopulaties van wel 53% van de bevolking, zoals in het Segu district rond 1894.[31] Egypte veroverde rond 1820 nog steeds veel zwarte slaven onder leiding van een man die ironisch genoeg Muhammad Ali heette. Zijn woorden richting een legereenheid die de Soedanese volken aan de Nijl zou bestormen, maakt duidelijk dat er soms een raciaal element kon kleven aan de Arabische slavernij, al betrof het hier ook niet-moslims: “Het is jullie helder dat het doel van onze inspanning en deze kosten het verkrijgen van negers betreft. Wees alsjeblieft ijverig bij het uitvoeren van onze wensen in deze voorname kwestie.”[32]

Toen Egypte, onder druk van de Britten, meer afstand nam van slavernij, ontstond de aanleiding voor de oprichting van de genoemde Mahdi staat. De dynamische leider Muhammad Ahmad verzette zich tegen Egypte en stichtte een slaven handelende staat op die tot 1896 domineerde in de Soedanese gebieden langs de Nijl.[33]

De laatste slavernij staten

Slavernij bleef in een aantal Arabische landen tot diep in de twintigste eeuw overeind. Saudi-Arabië en Yemen schaften het officieel af in 1962, Oman in 1970. Mauritanië volgde in 1980 maar criminaliseerde de praktijk pas in 2007. Hierdoor bestaat er tot vandaag ouderwetse slavernij van het sub-Sahara volk.[34]

Met deze feiten komen we op het tweede ironische feit omtrent de naamkeuze van een de jonge boxer Muhammad Ali. Toen hij in 1964 koos voor een islamitische naam, deels uit protest tegen het Amerikaanse slavernijverleden van 100 jaar daarvoor, werd er vlakbij de heilige islamitische plekken in Saudi-Arabië nog volop in slaven gehandeld.[35]

Deze ironie geldt misschien nog meer voor Malcolm X, de meest bekende voorman van The Nation of Islam. Hij werd rond die tijd al Soenniet en in 1964 bezocht hij Mekka, waar hij de koning van Saudi-Arabië ontmoette. Het geeft te denken hoe Malcolm X voor zichzelf harmoniseerde dat de Saudiërs pas twee jaar daarvoor waren begonnen met het vrijlaten van Afrikaanse slaven, terwijl hij continu refereerde naar het slavernijverleden van Amerika.

Deze slavernij was geen geïsoleerd incident in de Saudische geschiedenis. De praktijk leidt via een onafgebroken lijn terug naar het leven van Muhammad in dezelfde gebieden, ruim dertien eeuwen daarvoor. Toch weerhielden deze feiten Malcolm X er niet van om zijn beroemde tekst te schrijven, waarin hij de islamitische gelijkheid prijst die hij aantrof tijdens zijn pelgrimstocht. Malcolm vertelde hoe hartelijk hij verwelkomd werd door de Arabieren, iets wat hij vanwege zijn huidskleur niet kende in Amerika. Dat dit verschil tussen beide landen prettig uitpakte voor Malcolm X is geen verrassing. Maar had dit vanwege een zekere tolerantie voor zijn huidskleur of vanwege zijn religie? Hij was nu immers een moslim in een islamitisch land. Maar een dergelijk warm welkom gold niet voor iedereen. Slavernij was hier niet gebaseerd op racisme maar op religieuze intolerantie. Het lijkt erop dat Malcolm X deze nuancering niet kon waarnemen.

Blijvend risico

Recente gebeurtenissen wijzen uit dat een nieuwe opleving van slavernij altijd op de loer ligt. Het is geen modern fenomeen dat de oprichting van een kalifaat, waar ook ter wereld, desastreuse gevolgen heeft voor de bestrijding van slavernij. Tot op de dag van vandaag worden er in de islamitische wereld Afrikaanse slaven gehouden in landen als Mauritanië[36], Soedan[37] en Yemen.[38] Deze tragedies zijn een echo van vroegere islamitische staten in die gebieden. Ook in Libië is slavernij na een korte afwezigheid terug in dit jaar van schrijven, hetgeen een gevolg lijkt van de recente afzetting van Khadaffi, het falen om het land zorgvuldig te heropbouwen en de daaropvolgende aanwezigheid van IS en andere jihadistische groeperingen.[39]

Moderne veroordelingen achter een rookgordijn

Berichten over islamitische geleerden die slavernij veroordelen zijn populair, maar lijken altijd op gespannen voet te leven met islamitische geschiedenis en soms zelfs met eerdere berichten vanuit dezelfde bron. Zo wil men nog weleens wijzen op een algemene veroordeling van ISIS door Al-Azhar, terwijl de werkelijke positie van deze toonaangevende Egyptische universiteit vaak anders ligt. In 2014 keurde Suad Saleh, professor aan Al-Azhar, de slavernij van vrouwen nog goed.[40] Wellicht kan er een parallel worden getrokken tussen claims over islamitische onschuld in onze tijd en de observatie die topdiplomaat Sir Arthur Hardinge al in 1928 deed aangaande “ver-Europeesde” moslims die doen alsof slavernij geen fundamenteel principe van de islam betreft, om zo voordeel te krijgen van het Westen.[41]

Academische stilte

Op academisch gebied is het oorverdovend stil als het gaat om de islamitische slavernij. Dit geldt voor het Westen, dat meer de nadruk legde op haar eigen verleden, maar ook voor de Arabische wereld, hetgeen teleurstellend kan worden genoemd. Het onderwerp van de islamitische slavenhandel wordt nog steeds nauwelijks behandeld, aldus Murray Gordon. De mate van schande die er in het Westen aan vastkleeft, ontbreekt bovendien nog altijd in het Oosten. Gordon verduidelijkt dat men dan schande zou moeten spreken van de islamitische geschriften, hetgeen nog altijd ondenkbaar is.[42]

Ook Bernard Lewis kaartte dit academische probleem aan. Hij stelt vast dat het aantal studies naar de Trans-Atlantische, Romeinse en Griekse slavernijen in de duizenden loopt, terwijl een lijst met werken over slavernij in de islamitische gebieden op één pagina zou passen. Dat terwijl het belang van dit onderwerp raakt aan vrijwel iedere streek en tijd van het centrale islamitische gebied. Volgens hem zijn er veel bronnen om mee te werken, maar is de gevoeligheid omtrent dit onderwerp voor islamitische geleerden wellicht te groot om hun carrière voor op het spel te zetten.[43]

Islamitische voorouders van Muhammad Ali?

Zoals gezegd is het onwaarschijnlijk dat de oorspronkelijke voorouders van Muhammad Ali moslims waren. De kans dat dit wel gold voor zijn meer recente Afrikaanse voorouders is aanwezig maar niet al te groot. Het aantal moslims dat deel uitmaakte van de slavenpopulatie op het Amerikaanse continent wordt geschat op maximaal 30 procent, met de wetenschap dat de meeste hiervan in Zuid-Amerika terechtkwamen.[44] Het aantal moslimslaven in Noord-Amerika wordt door sommigen geschat op zo’n 10%.[45]

Slaven drijvende slaven

Daarbij moet niet worden vergeten dat een aantal moslimslaven, in de tijd voor hun ontvoering naar het Amerikaanse continent, zelf slaven moet hebben gehad. Er was immers een wijdverspreide aanwezigheid van slaven in islamitische huishoudens en het bestaan van plantages was lang niet zo zeldzaam als vroeger werd gedacht.[46] Hierbij valt te denken aan het verhaal van Muhammad Kaba Saghanughu, een Afrikaanse moslimslaaf die tijdens een reis werd ontvoerd en zo in Amerika terechtkwam. Het is bekend dat zijn vader een Afrikaanse plantage had met 140 slaven.[47]

Of de meer recente voorouders van Muhammad Ali nu wel of geen moslims waren, de oorsprong van zijn volk is net zomin geworteld in de Arabische cultuur als in de Europese. Zijn oorspronkelijke voorouders hadden ook geen Arabische namen maar Afrikaanse. Des te ironischer is het dat Muhammad Ali een naam koos die niet alleen losstaat van de oorsprong van zijn voorouders maar tevens verwijst naar het volk dat een groot deel van hun continent onderdompelde in meer dan een millennium van slavernij.

II.
Muhammad & Ali: namen van slavendrijvers

Inmiddels zal het volgende ironische aspect al bij de lezer zijn opgekomen. We onderzoeken of de keuze voor de naam Muhammad Ali logisch is voor iemand die tegen slavernij is en van z’n slavennaam af wil.

De naam Muhammad verwijst naar de stichter en profeet van de islam. Ali betreft Muhammads neef en vierde opvolger. Beide mannen waren ontegenzeggelijk slavendrijvers volgens de meest betrouwbare bronnen die Soenitische moslims hanteren. Ze kochten en verkochten niet alleen slaven, maar namen hen ook mee als oorlogsbuit na de onderwerping van niet-islamitische volken. Ibn Al-Qayyim noemt in zijn beroemde werk Zaad al Ma’aad 9 vrouwelijke en 28 mannelijke slaven van Muhammad, waaronder een gecastreerde.[48] Historicus Daniel Pipes schat het totale aantal op 70.[49]

Muhammads Afrikaanse slaven

Muhammad bezat ook “zwarte slaven”, zoals ze in de bronnen worden genoemd. Eén van hen komt voor in een overlevering (hadith) van Oemar, Muhammads tweede opvolger.[50] Muhammad kocht een andere slaaf door hem te ruilen voor twee zwarte slaven.[51] Hij had ook een zwarte slaaf met de naam Anjasha, die de kamelen bestuurde.[52] De islamitische bronnen spreken verder van een zwarte slaaf die door de vijand werd doodgeschoten met pijl en boog.[53] Dan is er nog een bron die geen ras van de slaaf noemt, waarin Muhammad een slaaf verkoopt om de eigenaar te helpen, aangezien deze geld nodig had.[54]

Slavinnen

Muhammad had ook slavinnen. Hiermee had hij in sommige gevallen seksuele gemeenschap. Dit wordt onder meer duidelijk in een overlevering waarin Muhammad intiem was met een slavin, waarna hij de jaloezie van zijn vrouwen kon sussen door pardoes een nieuw Koranvers geopenbaard te krijgen. Hierin beveelt Allah om gewoon te blijven nemen van wat voor hem is toegestaan.[55]

Seksuele omgang met slavinnen

Zowel de Koran als de Hadith literatuur laten zien dat seksuele omgang met de slavinnen voor alle moslims onbeperkt was, zelfs als deze pas gevangen waren. Dit blijkt meerdere overleveringen die de situatie na militaire veroveringen beschrijven.[56] Het feit dat zo’n slavin vaak al getrouwd was met een niet-islamitische man bleek geen belemmering voor de rechten van de eerste moslims. Zo’n huwelijk werd simpelweg niet erkend. Want toen de volgelingen van Muhammad hier enige schroom over kregen, omdat de gevangengenomen echtgenoten dichtbij waren, wist Muhammad, wederom met een plotseling geopenbaard Koranvers, te verduidelijken dat reeds getrouwde slavenvrouwen zijn toegestaan voor de seksuele daad.[57]

Muhammads neef Ali had eveneens veel te maken met slavernij. Zo moest hij een slavin van Muhammad slaan, als straf voor haar overspeligheid. Hij deed dit uiteindelijk niet omdat de slavin nog nabloedde van haar bevalling. Hieruit blijkt dat Ali geen moeite had met het houden van vrouwelijke slaven.[58] Ook is er een overlevering waarin Muhammad twee slaven aan hem geeft. Ali deed wat een slavenhandelaar doet: hij verkocht er één.[59] Verder is er nog een overlevering waarin Ali, met de uitdrukkelijke goedkeuring van Muhammad, seksuele gemeenschap had met een slavin.[60]

Vrijlating van slaven

Muhammad liet (en kocht) ook slaven vrij en in de eeuwen daarna werd dit gezien als een goede daad. Dit wordt soms aangehaald om te bewijzen dat de Islam gekomen is om slavernij af te schaffen. In de praktijk kwamen slaven echter vaak in aanmerking voor vrijlating na hun bekering tot de Islam.[61] Daarnaast is het bovenal belangrijk te beseffen dat de traditie van vrijlating niet betekende dat men (al dan niet geleidelijk) moest overgaan tot afschaffing van slavernij. Nieuwe slaven konden altijd worden gevangen onder de bestaande regels. Ook de oproep in de Koran, om slaven vrij te laten als je iets goeds in hen ziet (Soera An-Nur, vers 33) werd door Muhammad zelf niet gezien als een oproep om zijn slaven vrij te laten, aangezien hij er vele in zijn bezit hield. Vanuit de context zinspeelt dit vers bovendien volgens veel islamitische geleerden op een afgesproken geldprijs waarmee de slaaf zichzelf dient vrij te kopen, mits de eigenaar meent dat de slaaf zich kan redden en geen gevaar vormt voor moslims of de islam.[62]

Bilal ibn Rabbah

Een ander voorbeeld van problematische verwijzingen naar islamitische historie is het beroemde verhaal omtrent Bilal ibn Rabbah, een van de eerste zwarte slaven die werd bevrijd door een metgezel van Muhammad. In werkelijkheid bestaat er veel nuance die men zou moeten uitpluizen voordat deze gebeurtenissen worden gedeeld met potentiele bekeerlingen.

Volgens de oudste biografie over Muhammads leven werd Bilal geruild voor een andere zwarte slaaf. Bilal was immers moslim geworden tijdens zijn verblijf bij een heidense meester, die hem om die reden mishandelde. Abu Bakr zag dit en besloot de slavenmeester een heidense zwarte slaaf te geven in ruil voor Bilal. Hieruit blijkt andermaal dat er geen intentie was om slavernij als geheel af te schaffen.[63] Hoewel moslimschrijvers deze bron wel gebruiken, neigen sommige ernaar om de ruil van Bilal over te slaan, wellicht in een poging om de gangbare mythe in stand te houden dat afschaffing bij de islam hoort en niet slavernij.[64]

De eerste generatie moslims bleef ook na de dood van Muhammad slaven houden. Dit blijkt uit de islamitische bronnen, waarin het kopen[65] en verkopen[66] van slaven regelmatig als bijzaak wordt genoemd. De beroemde hadith collectie Malik’s Muwatta bevat een aantal overleveringen waarin de details van een koop en retournering van een slaaf in detail worden besproken. Zo gaat het bijvoorbeeld over wat te doen nadat de koper een “defect” heeft gevonden. Er wordt zelfs achteloos besproken wie er nog verantwoordelijk is voor een slavin nadat de koper die haar terugbrengt “al gemeenschap met haar heeft gehad”.[67]

Het kan derhalve geen verrassing zijn dat islamitische staten en slavernij vrijwel altijd samengaan, ook in de moderne tijd. De keuze van mensenrechtenactivist Muhammad Ali, om juist de naam over te nemen van twee notoire slavendrijvers is dan ook erg ongelukkig. Vooral omdat een van de namen toebehoorde aan de stichter van zijn nieuwe religie. De onwetendheid op dit gebied is dan ook groot, hetgeen tot daaraantoe is. Maar de inspanning van spreekbuizen om potentiele bekeerlingen bewust te voorzien van een plaatje dat lijnrecht tegenover de realiteit staat, is meer dan teleurstellend.

III.
Cassius Marcellus Clay:
een blanke tegenstander van slavernij

De voluit geschreven naam die Muhammad Ali afwees, behoorde toe aan een bijzondere man uit Kentucky. Tijdens een interview, aan het begin van zijn bokscarrière gaf Clay aan dat hij is vernoemd naar een beroemde lokale man, maar dat hij niet precies wist waarom de man zo beroemd is.[68]

Hiermee is de tragische ironie volledig. Want uitgerekend deze naam behoorde toe aan een van de felste tegenstanders van slavernij in de geschiedenis van Amerika. Een man die een sterk contrast vertoont met de stichter van de islam. Cassius Marcellus Clay erfde van zijn vader een plantage. Hij liet de slaven vrij en bood ze aan om voor hem in loondienst te blijven werken. In het Zuiden was deze man een zeldzame pionier als het gaat om de bevrijding van slaven. Zo richtte hij de enige anti-slavernij krant op die het Zuiden kende: The True American.

Tijdens zijn politieke carrière overleefde Clay meerdere aanslagen op zijn leven door voorstanders van slavernij. Maar hij bleef even hard strijden voor zijn doelen. Hij ging werken voor Abraham Lincoln en werd als adviseur betrokken bij de tekst van de beroemde Emancipation Proclamation van 1863 – honderd jaar voor de afschaffing van slavernij in Saudi-Arabië.[69]

Wellicht begrijpt de lezer op dit punt het stelselmatige gebruik van het woord ironie. Het is geen lachopwekkende ironie die hier beschreven wordt, maar een verdrietige. Muhammad Ali nam niet alleen de naam over van twee middeleeuwse slavendrijvers, nadat hij zich bekeerde naar de religie die verantwoordelijk was voor miljoenen Afrikaanse slaven, maar hij deed ook afstand van de naam die zijn ouders hem gaven ter nagedachtenis van een man die bereid was zijn leven te geven voor de bevrijding van hun volk.

Islamitische “evangelisatie” is vaak maatwerk

Ondanks deze feiten bekeren nog altijd veel mensen naar de islam, vanwege een vermeende anti-slavernij status die de religie bij het grote publiek heeft. Dit zal te maken hebben met de academische stilte rond het islamitische aandeel in de slavenhandel en de desinteresse van media, film- en documentairemakers. Ook de pogingen van moslimleiders om de populariteit van de Islam te vergroten met fantasierijke verhalen, speelt ongetwijfeld een grote rol. Deze vorm van misleiding wordt niet alleen toegepast op mensen met een Afrikaanse achtergrond, maar bij allerlei groepen.

Het is bij sommige mensen al bekend dat islamitische “evangelisatie” vaak maatwerk is: de feminist wordt verteld dat Muhammad goed was voor vrouwen; tegen de wetenschappelijk ingestelde persoon wordt gewichtig gedaan over zogenaamde wetenschappelijke feiten in de Koran; en aan de zoekende Westerling met Afrikaanse roots wordt – soms zonder kennis, soms zonder geweten – verteld dat de islam slavernij heeft afgeschaft. Hierbij worden zowel de geschiedenis als de constante beschrijvingen van de Sharia genegeerd. Potentiele bekeerlingen zoeken op zo’n moment vaak niet alleen naar de waarheid over God maar, net als Muhammad Ali, ook naar hun culturele wortels. Dat hartsverlangen wordt door islam-activisten dikwijls gebruikt om ze opnieuw de verkeerde kant op te wijzen. Een mogelijk recent voorbeeld hiervan is de bekering van rapper Kempi, waarover al eerder is geschreven.[70]

De tragedie achter Ali’s keuze is groot. We kunnen slechts hopen dat zij, die de kans hebben om van gedachten te veranderen, aandacht hebben voor deze feiten. Maar voorop staat de opdracht om mensen geen reden te geven tot twijfel omtrent de goede waarheid van het christelijk geloof, zodat de wonderschone leugen haar aantrekkingskracht verliest.

Het is niet meer dan gepast om te eindigen met enkele woorden van William Wilberforce, de pionier van de Britse afschaffingsbeweging in de negentiende eeuw:

“If to be feelingly alive to the sufferings of my fellow-creatures
and to be warmed with the desire of relieving their distresses, is to be a fanatic,
I am one of the most incurable fanatics ever permitted to be at large.” [71]

Referenties

[1] De Mahdi is de islamitische ‘verlosser’ wiens komst vooraf zal gaan aan het einde der tijden. Wallace Fard Muhammad wordt nog altijd als deze Mahdi geïdentificeerd op de officiële website van The Nation of Islam: https://www.noi.org/noi-history/
[2] YouTube; March 6, 1964: Cassius Clay becomes Muhammad Ali. URL: https://www.youtube.com/watch?v=tsL4r_yhMLM
[3]  Lovejoy, Paul, E.; ‘Transformations in Slavery, a History of Slavery in Africa’, derde editie (2012), Cambridge University Press, p. 15; zie ook: Brunschvig, R.; ‘Encyclopaedia of Islam’; E.J. Brill (1986); Second Edition, Volume I, p. 31
[4]  Lovejoy, p. 15
[5]  Ibid, p. 24
[6]  Gordon, Murray; ‘Slavery in the Arab World’; New Amsterdam Books (1989), p. 19
[7]  De meest onvrijwillige vorm van slavernij, waarbij iemand wordt ontvoerd alvorens te worden gedwongen tot arbeid, wordt ondubbelzinnig veroordeeld in 1 Timotheüs 1:10. Vervolgens staat er, in 1 Korintiërs 7:21-24, dat slaven hun vrijheid moeten nastreven indien mogelijk. Dit toont een duidelijke voorkeur aan. Hoewel Paulus hier spreekt tot christelijke slaven, is er geen aanleiding om te veronderstellen dat dit niet zou gelden voor mensen van andere geloven. Het Griekse woord in de grondtekst is hier δοῦλος (translit.: doulos) hetgeen kan refereren naar slaaf of een vrijwillige, onbetaalde knecht. Dan is er ook Efezen 6:9, waarin wordt gesteld dat slaaf en meester volledig gelijk zijn voor God, of zoals de originele tekst het zegt: “Er is bij God geen onderscheid”. Deze tekst benadrukt vervolgens dat zowel slaaf als meester “goed moeten doen” naar elkaar, ongeacht hun sociale verhoudingen. Dit laat duidelijk zien dat de eerste christenen vooral de harten van mensen wilden veranderen en niet zozeer de menselijke wetten van het Romeinse Rijk. Verschillende andere teksten instrueren de christen om wezen, weduwen en de armen te voorzien van geld en goederen, hetgeen kan hebben geresulteerd in een verminderd aantal mensen dat zich gedwongen zag om over te gaan tot een leven van onbetaald dienstverband. Zie: Mattheus 6:2-3; 19:21; 26:11; Lukas 14:13; Romeinen 15:26; Galaten 2:10.
[8]  Gordon, p. 44
[9]  Clarence-Smith, W.G.; ‘Islam and the Abolition of Slavery’; Hurst & Co. (2006), p. 16-17
[10]  Lovejoy, p. 3, 16, 30; zie ook: Lewis, Bernard; ‘Race and Slavery in the Middle East’, Oxford University Press (1990),  p. 53
[11] Lovejoy, p. 31; Willis, John Ralph: ’Slaves and Slavery in Muslim Africa (vol. II): The servile estate’; Frank Cass & Co. (1985), p. 21
[12] Lovejoy, p. 63
[13] Ibid., p. 30
[14] Lewis, p. 100-102, 14
[15] Ibid., p. 14
[16] Gordon, p. ix
[17] Lovejoy, p. 25 & 27
[18] Ibid., 35
[19] Curtin, Philip, D.; ‘The Atlantic Slave Trade: A Census’; The University of Wisconsin Press (1969), p. 87
[20] Voyages: The Trans-Atlantic Slave Trade Database. URL: http://www.slavevoyages.org/assessment/estimates
[21] Pinker, Steven; ‘The Better Angels of Our Nature: Why Violence has Declined’, (Viking, 2011), p. 195 (zie p. 193-194 voor zijn methodiek).
[22] Davis, Robert C.; ‘Christian Slaves, Muslim Masters: white slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500-1800’; Palgrave Macmillan (2003), p. 23
[23]  Lovejoy, p. 136, 148, 150; zie ook: Gordon, p. 161
[24]  Gordon, p. 21, 44
[25] Gordon, p. 152-153; Brunschvig, p. 36; zie ook: Lovejoy, p. 216
[26] Lewis, p. 78-79
[27] Op p. 16-19 van zijn boek refereert Clarence-Smith eerst aan 16 oriëntalisten die vrij onomwonden vaststellen dat slavernij nu eenmaal hoort bij de islam. Daartegenover plaatst de schrijver 12 collega’s die deze aannames zouden hebben uitgedaagd. Zijn persoonlijke voorkeur gaat duidelijk uit naar de laatste groep. Wellicht zijn de voorbeelden die hij daarbij aanhaalt om die reden wat vergezocht. Zo noemt hij vooral hun persoonlijke meningen over de islamitische Schrift met slechts af en toe een referentie naar kleine minderheden die (vooral pas na het begin van de negentiende eeuw) een stem tegen slavernij lieten horen. Eén geleerde, Murray Gordon, waarnaar ook in dit artikel wordt gerefereerd, zegt nergens wat Clarence-Smith hem indirect laat zeggen op pagina 19, waarmee hij wordt opgenomen in de tweede lijst. Zelfs op de pagina’s die Clarence-Smith aanhaalt, zegt Gordon in werkelijkheid dat de grootste motivatie de Europese druk moet zijn geweest, eventueel gecombineerd met verwachte economische en politieke voordelen op het internationale vlak. Op pagina x zegt Murray Gordon zelfs onomwonden dat de afschaffing door islamitische landen nauwelijks een morele keus was, aangezien slavernij door de Koran werd goedgekeurd. Een uitspraak die zo lijkt op die van Bernard Lewis en anderen zou hem toch zeker een plek moeten opleveren in de eerste lijst. Op pagina 209, ook door Clarence-Smith genoemd, zegt Gordon dat de meeste islamitische leiders de wil niet hadden om in te stemmen met afschaffing en, een pagina eerder, dat Europese kolonisering van Afrika het afschaffingsproces enorm versnelde. Op pagina 21 en 44 stelt Gordon, als klap op de vuurpijl, letterlijk dat de bekende christelijke anti slavernij bewegingen van het Westen niet bestaand waren in de islamitische wereld. Op pagina 19 zegt Gordon dat niets in de instructies van Muhammad aanstuurde op afschaffing, zelfs niet geleidelijk. Gordon lijkt dan ook ten onrechte in het tweede rijtje geleerden te zijn geplaatst. Bernard Lewis, die door Clarence-Smith wordt verweten dat hij generaliseert in zijn beschrijving van het afschaffingsproces, laat wel degelijk ruimte over voor de initiatieven van moslimleiders zelf, met zijn stelling dat progressie op het gebied van afschaffing lange tijd vrijwel geheel rustte op Europese druk en actie: Lewis, p. 79.
[28] Zie eindnoot 7
[29] Lees bijvoorbeeld het boek Real Christianity, door William Wilberforce, de grote evangelische pionier van de Britse afschaffingsbeweging.
[30] Lovejoy; p. 155
[31] Ibid., p. 191
[32] Ibid., p. 148 (vertaald naar het Nederlands)
[33] Ibid., p. 149
[34] Klein, Martin A.; ‘Historical Dictionary of Slavery and Abolition’; Second Edition (2014), p. xxiv-xxv
[35] Gordon, p. 233-234; Chande, Abdin; ‘Encyclopedia of anti-slavery and abolition’, Volume 2 J-Z; Greenwood Press (2007), p. 599
[36] NRC; ‘Mauritanië: Hier gaat slavernij over van moeder op zoon’; URL: https://www.nrc.nl/nieuws/2018/04/06/eens-een-slaaf-altijd-een-slaaf-a1598482
[37] University of Central Florida; ‘A Modern Slave’s Story: Francis Bok; URL: https://www.youtube.com/watch?v=T_KZyjUVkMc
[38] Al-Jazeera; ‘The Ongoing Fight To Free Thousands Of African Slaves In Yemen’; URL: https://www.youtube.com/watch?v=KVuQTiQNJOE
[39] CNN; ‘People for sale, Where lives are auctioned for $400’; URL: https://edition.cnn.com/2017/11/14/africa/libya-migrant-auctions/index.html
[40] Memri TV, Al-Azhar professor Suad Saleh: In a legitimate war, Muslims can capture slavegirls and have sex with them. URL: https://www.memri.org/tv/al-azhar-professor-suad-saleh-legitimate-war-muslims-can-capture-slavegirls-and-have-sex-them
[41] Clarence-Smith, p. 128
[42] Gordon, p. x
[43] Lewis, voorwoord
[44] Jaques, R. Kevin, Meigs-Jaques, Donna L. in: ‘Encyclopedia of Religion in the South’; Mercer University Press, Second edition, p. 394
[45] Tweed, Thomas, A.; ‘Islam in America: From African Slaves to Malcolm X’, University of North Carolina. URL: http://nationalhumanitiescenter.org/tserve/twenty/tkeyinfo/islam.htm
[46] Lovejoy, p. 216
[47] Madden, R.R.; ‘Twelve years in the West Indies’ II, p. 35; in: Addoun, Yacine Daddi en Paul Lovejoy; ‘The Arabic Manuscript of Muhammad Kaba Saghanughu of Jamaica, c. 1820’, p. 11; zie ook: Lovejoy, Paul; ‘Transformations in Slavery’, p. 114
[48] Islamqa.com; Fatwa number 26067. URL: https://islamqa.info/en/26067
[49] Pipes, Daniel; ‘Slave Soldiers and Islam; the Genesis of a Military System’; Yale University Press (1981), p. 140
[50] Sahih Bukhari, boek 91, hadith 368. URL: https://muflihun.com/bukhari/91/368
[51] Sahih Muslim, boek 10, hadith 3901. URL: https://muflihun.com/muslim/10/3901
[52] Sahih Bukhari, boek 73, hadith 182. URL: https://muflihun.com/bukhari/73/182
[53] Sunan an-Nasa’i, boek 35, hadith 3858. URL: https://muflihun.com/nasai/35/3858
[54] Sahih Bukhari, boek 34, hadith 351. URL: https://muflihun.com/bukhari/34/351 ; zie ook: Sahih Bukhari, boek 79, hadith 707. URL: https://muflihun.com/bukhari/79/707
[55] De Koran, hoofdstuk At-Tahriem (66), vers 1; Sunan an-Nasa’I, boek 36, hadith 3411: URL: https://muflihun.com/nasai/36/3411
[56] Sahih al-Bukhari boek 8, hadith 367. URL: https://muflihun.com/bukhari/8/367; Sahih Bukhari, boek 62, hadith 137. URL: https://muflihun.com/bukhari/62/137; Sunan Abu Dawud, boek 12, hadith 2167. URL: https://muflihun.com/abudawood/12/2167; Sahih Muslim, boek 8, hadith 3373. URL: https://muflihun.com/muslim/8/3373; Sahih Muslim, boek 8, hadith 3371. URL: https://muflihun.com/muslim/8/3371
[57] De Koran, hoofdstuk An-Nisa (4), vers 24; Sahih Muslim, boek 8, hadith 3432. URL: https://muflihun.com/muslim/8/3432; Sunan Abu Dawud, boek 12, hadith 2150. URL: https://muflihun.com/abudawood/12/2150
[58] Sahih Muslim, boek 17, hadith 4224. URL: https://muflihun.com/muslim/17/4224; Jami’ at-Tirmidhi, boek 15, hadith 1441. URL: https://muflihun.com/tirmidhi/15/1441
[59] Sunan Ibn Majah, boek 12, hadith 2249. URL: https://muflihun.com/ibnmajah/12/2249; deze hadith is Daeef, oftewel zwak, maar dat betekent niet dat het niet is gebeurd. De aannemelijkheid is nog steeds erg hoog, maar net wat minder dan de ahadith in de Sahih categorie. Voor een uitleg hierover van een islamitische geleerde, zie Youtube: ‘The hadith is weak (daief) brother! Sheikh Hamza Yusuf’; URL: https://www.youtube.com/watch?v=COrxzfd5d2k; De reden dat Muhammad de verkoop leek te veroordelen moet gezocht worden in zijn richtlijn om bloedverwante slaven niet van elkaar te scheiden.
[60] Sahih Bukhari, boek 59, hadith 637. URL: https://muflihun.com/bukhari/59/637
[61] Clarence-Smith, p. 22
[62] Zie de tafsir (exegese) van Ibn Kathir, de twee Jalalayns en in Tanwîr al-Miqbâs min Tafsîr Ibn ‘Abbâs en Tafhim al-Qur’an van Maududi.
[63] Guillaume, A.; The Life of Muhammad, a Translation of Ishaq’s ‘Sirat Rasol Allah’, Oxford University Press (1998), p. 143-144
[64] https://discover-the-truth.com/2018/03/26/bilal-ibn-rabah-tortured-by-the-polytheists-of-quraysh/
[65] Sunan Abu Dawud, boek 12, hadith 2155. URL: https://muflihun.com/abudawood/12/2155;  Sunan Abu Dawud, boek 24, hadith 3426. URL: https://muflihun.com/abudawood/24/3426 ; Sahih Bukhari, boek 34, hadith 440. URL: https://muflihun.com/bukhari/34/440 ; Malik’s Muwatta, boek 17, hadith 20. URL: https://muflihun.com/malik/17/20
[66] Sahih Bukhari, boek 34, hadith 362. URL: https://muflihun.com/bukhari/34/362
[67] Malik’s Muwatta, boek 31, hadith 4. URL: https://muflihun.com/malik/31/4
[68] Muhammad Ali interview on his name; URL: https://www.youtube.com/watch?v=HxFHQd-rj0A
[69] Klein, p. 116
[70] https://deovolentenl.nl/kempi-werd-misleid-door-prachtige-leugens-over-islam/
[71] Wilberforce, Robert Isaac and Samuel; The Life of William Wilberforce (1938), p. 290